Richard Strauss – kompozytor i dyrygent niemieckiego pochodzenia, żyjący w XIX wieku, tworzący w nurcie romantyzmu. Twórca poematów symfonicznych.
Richard urodził się 11 czerwca 1864 r. w Monachium jako syn Josephine Pschorr i Franza Strauss. Od początku związany był z muzyką, gdyż jego ojciec był waltornistą w dworskiej kapeli królewskiej. On też odkrył jako pierwszy muzyczny potencjał u syna, ucząc go gry na instrumentach. Richard miał jeszcze siostrę Johannę. Od ojca odebrał staranne wykształcenie muzyczne, które kontynuował pod okiem Friedricha Wilhelma Meyera – kapelmistrza z Monachium. Ukończył w tamtejszym mieście Gimnazjum im. Ludwika i w 1882 r. zdał maturę. Rozpoczął również studia na Uniwersytecie w Monachium (na kier. filozofia i historia kultury), ale przerwał je po roku i wyjechał do Berlina.
Swoje pierwsze kompozycje stworzył jeszcze jako sześcioletni chłopiec. Już w tych utworach widoczny był bardzo dobry warsztat, a także tradycje antywagnerowskie. Zmieniło się to po jego wizycie w teatrze muzyczny Wagnera w 1886 r. Po tym czasie Strauss inspirował się w swoich utworach twórczością tego kompozytora.
Do pierwszych kompozycji Richarda należy zbiór pieśni, sonata na wiolonczelę, utwory na kwartet smyczkowych oraz dwie symfonie.
Richard Strauss był również dyrygentem. W 1885 r. dzięki poparciu dyrygenta Hansa von Bülowa został jego asystentem, a rok później sam zaczął dyrygować. W latach 1885-94 przewodził orkiestrom w Meiningen, Monachium i Weimarze. W 1896 r. awansował na stanowisko kapelmistrza monachijskiej orkiestry dworskiej, a kilka lat później (w 1898 r.) został dyrektorem muzycznym Opery w Berlinie. W swojej karierze dyrygenckiej był jeszcze kierownikiem Opery wiedeńskiej (lata 1919-24). Później skupiał się głównie na komponowaniu, sporadycznie dyrygując wykonaniu własnych utworów.
Richard Strauss znany jest przede wszystkim z tworzenia poematów symfonicznych – dzieł opowiadających historię (zawartą np. w literaturze) za pomocą muzyki. Najwięcej napisał ich pod koniec XIX wieku (lata 80 i 90), a do najbardziej znanych należą Don Juan, Śmierć i wyzwolenie, Ucieszne figle Dyla Sowizdrzała, Tako rzecze Zaratustra, Don Kichot, czy Życie bohatera.
W późniejszym etapie twórczości (początek XX wieku) Strauss skupia się na tworzeniu oper (np. Salome, czy Elektra). Nie było to jego pierwsze podejście do tego typu dzieł, jednak wcześniejsze utwory zostały przyjęte raczej chłodno i bez entuzjazmu.
Do bardzo ważnej grupy utworów należą również pieśni – kompozytor napisał ich około 150. Ich tekst oparty jest często na niemieckiej tematyce ludowej.
W trakcie pracy w Weimarze poznał Paulinę de Ahna – tamtejszą śpiewaczkę, z którą się ożenił w 1894 r. Mieli syna Franza, późniejszego doktora prawa. Rodzina Straussów w okresie III Rzeszy spotykała się z antysemityzmem, z powodu pochodzenia synowej Richarda, która była Żydówką. Sam kompozytor nie był jednak kategorycznie negatywnie nastawiony do reżimu – był m.in. autorem hymnu olimpijskiego w 1936 r. Nie wiadomo jednak, czy te działania wynikały z chęci ochrony rodziny czy z rzeczywistych przekonań.
Kompozytor zmarł 8 września 1949 r. w swoim domu w Garnisch-Partenkirchen. W latach 1945-49 r. przebywał na przymusowej emigracji w Szwajcarii ze względów politycznych, do ojczyzny powrócił na krótko przed śmiercią